PEN International’ın raporuna göre COVID-19 pandemisini gerekçe gösteren hükümetler ifade özgürlüğünü 2021’de daha da baskıladı.
PEN International 2021’deki en sembolik vakaların yıllık bir derlemesi sunduğu raporunu yayımladı.
Rapor küresel eğilimlerin göstergesinin yanı sıra dünya çapında farklı ülkelerde yazarların karşılaştığı zorlukları göz önüne seriyor.
“Kaos, çatışma, cezasızlık” başlığını taşıyan rapora göre 2021’de devam eden COVID-19 pandemisi ile birlikte yaygın çatışmaların, dünya çapında yazarlar ve sanatçılar da dahil olmak üzere sayısız insanın yaşamları üzerinde yıkıcı bir etkisi oldu.
COVID-19’un bu ikinci yılında birçok hükümet, politikalarına yönelik eleştirileri sansürlemek için pandemiyi bahane etti.
Bangladeş ve Venezuela’da çevrimiçi platformlar kapatıldı ve gazeteciler ‘sahte haber’ yaydıkları için tutuklandı.
Tunus’ta COVID -19, hükümetin devrilmesini ve parlamentonun Cumhurbaşkanı tarafından askıya alınmasını haklı çıkarmak için kullanılan sebeplerden biriydi.
2021 ayrıca, ordunun Şubat’ta Myanmar’da gerçekleştirdiği darbe ve Taliban’ın Ağustos’ta Afganistan’da iktidara geri dönmesi de dahil olmak üzere şiddetli otokrasilerin yeniden ortaya çıkmasına tanık oldu.
Öldürülen yazarlar
Bunun sonucunda birçok yazar ve PEN üyesi, güvenliği sağlamak için kaçmak zorunda kaldı. Geride kalanlar susturulmaya zorlandı. Afganistan’da iki PEN üyesi, Abdullah Atefi ve Dawa Khan Menapal, Taliban’ın Kabil’in kontrolünü ele geçirmesiyle bir gün arayla vurularak öldürüldü.
Myanmar’da aralarında şair Myint Myint Zin ve K Za Win’in de bulunduğu en az beş şair ve yazar cunta güçleri tarafından öldürüldü.
Şair Khet Thi katıldığı bir eylemdegüvenlik güçleri tarafından üzerine ateş açıldıktan sonra kaçırıldı, daha sonra da işkenceyle öldürüldü.
Bangladeş’te yazar Mushtaq Ahmed gözaltındayken vefat etti, Lübnan’da yazar ve yayıncı Lokman Slim Beyrut’un dışında arabasında, Meksika’da gazeteci ve yazar Fredy López Arévalo evinin önünde vurularak öldürüldü ve Hollanda’da muhabir Peter R. de Vries Amsterdam’da bir silahlı saldırıda öldürüldü.
Kazakistan’da şair Aron Atabek ise 18 yıllık hapis cezasının bitmesine çok az kala cezaevinde COVID-19’dan öldü.
Tutuklama ve baskılar
Öte yandan rapora göre PEN International’ın vaka listesinde yer alan Çin, Türkiye, Mısır, İran ve Küba’daki yazarlar için baskı ve tutukluluk için bir gerçek olmaya devam ediyor.
Belarus’ta demokrasi yanlısı aktivistler Ağustos 2020’deki tartışmalı cumhurbaşkanlığı seçimlerini protesto etmeye devam ederken, 2021 Ağustos’unda Belarus Yüksek Mahkemesi Belarus PEN’i feshetti. Belarus PEN çalışmalarına devam etmek için yer değiştirmek zorunda kaldı.
Etiyopya’nın Tigray bölgesindeki çatışmaları haber yapmaya çalışan gazeteciler taciz edildi ve tutuklandı.
İfade özgürlüğü, Mayıs ayında Gazze’deki gazetecilere, medyaya ve kültür ofislerine yönelik saldırılara sahne olan İsrail-Filistin ihtilafında da şiddetin kurbanı oldu.
Nikaragua’da, geniş çapta eleştirilen Kasım seçimleri etrafındaki sansür, çok sayıda gazetecinin tutuklanmasına, medya kuruluşlarının kapatılmasına ve PEN üyeleri de dahil olmak üzere muhaliflerin ülkeyi terk etmeye zorlanmasına neden oldu.
Benzer şekilde Uganda’da da, muhalefet adayları ve destekçilerinin keyfi olarak tutuklandığı, gözaltına alındığı, uydurma suçlamalarla yargılandığı, gazetecilerin muhalefet kampanyalarını haber yaptıkları için taciz edildiği ve dövüldüğü seçimlere yaygın devlet şiddeti damgasını vurdu.
Fas’ta casus Pegasus yazılımı, daha sonra tutuklanan yazarları gözetlemek için kullanıldı. Yazılımın Azerbaycan, Macaristan, Hindistan, Meksika, Fas ve Togo’daki gazetecilere karşı kullanımıyla ilgili şikayetler de rapor edildi.
12 Eritreli yazar ve gazetecinin kimseyle iletişim kurmadan ve yargılanmadan hapsedilmesi 2021’de 20’inci yılını doldurdu.
2021 aynı zamanda, Bahreyn, Çin, Mısır, İran, Türkiye, Birleşik Arap Emirlikleri ve Vietnam’da uzun süreli hapis cezalarına çarptırılan veya uzun süreli yargılama öncesi tutuklu bulunan çok sayıda yazara tanıklık etti.
2021, Rusya’nın kasıtlı bir dezenformasyon kampanyası yürütmek ve ifade özgürlüğünü kısıtlamakla suçladığı Ukrayna’ya karşı savaştehdidiyle sona erdi.
Olumlu gelişmeler
Pen International raporda olumlu gelişmeleri de sıraladı. Buna göre Çin gazeteci Du Bin, insan hakları savunucusu Liu Feiyue ile Tibetli dil hakları aktivisti Tashi Wangchuk’u tahliye etti.
Mısır, gazeteci Khaled Dawoud ve foto muhabirleri Solafa Magdy ve Hossam Sayyad’ı serbest bıraktı.
Meksika, çete lideri Juan Francisco Picos Barrueta’yı, Chihuahua kentinin eski belediye başkanı gazeteci Miroslava Breach cinayetindeki rolü nedeniyle 8 yıl, gazeteci Javier Valdez Cardenas cinayeti nedeniyle de32 yıl 3 ay hapis cezasına çarptırdı.
Zimbabve’de Yüksek Mahkeme’nin hükümet yolsuzluğunu barışçıl bir şekilde protesto ederken 2020’de tutuklanan ödüllü romancı Tsitsi Dangarembga’nın lehinde verdi. Türkiye de yazar ve gazeteci Ahmet Altan’ı serbest bıraktı.
(Bianet – HA)
